Flimkien mal-mara 'l quddiem

 Dan l-artiklu deher fil-ħarġa tal-Mument tal-Ħadd 7 ta' Marzu 2021

M’hemm l-ebda progress veru mingħajr is-sehem sħiħ tal-mara f’kull attività tal-bniedem. Sa mill-bidunett il-mara kienet hemm u mingħajrha ħadd minna kieku mhu qiegħed hawn. Illum fil-biċċa l-kbira tal-postijiet fid-dinja, inkluż f’Malta, insibu il-mara mhux biss protagonista tal-istess ħajja u trobbija tal-ulied, imma insibuha preżenti b’mod kreattiv u produttiv fl-oqsma soċjali, ekonomiċi, kulturali u anke politiċi.

L-ewwel pass fl-1947

F’Malta il-mara għamlet avvanzi kbar tul l-aħħar 35 sena. L-ewwel mertu u bis-saħħa tagħha, imbagħad bis-saħħa ta’ għaqdiet ċivili tan-nisa, imbagħad anke bis-saħħa tal-politiċi. Pass importanti sar fl-1947 fi l-Assemblea Nazzjonali li fasslet il-Kostituzzjoni ġdida li daħlet fis-seħħ dik is-sena tat id-dritt tal-vot lil kull mara bħal kull raġel. Wara dan il-pass r-ritmu għall-avvanza tal-mara fuq livell legali u politiku kien kajman għal ħafna snin. Fis-sittinijiet il-gvern ta’ Borġ Olivier fetaħ it-triq għal paga indaqs mal-irġiel fis-settur pubbliku. Fis-sebgħinijiet il-gvern ta’ Mintoff estenda din l-ugwaljanza għas-settur privat. Imma imbagħad kellu jkun il-gvern ta’ Fenech Adami li ġab rivoluzzjoni favur l-ugwaljanza tal-mara mar-raġel.

Hekk kif fetaħ il-Parlament fl-1987 wara r-rebħa tal-PN, l-ewwel liġi li Fenech Adami  għadda mill-Parlament kien l-Att dwar il-Konvenzjoni Ewropeja li bih dil-Konvenzjoni saret  parti mil-ligi ta’ Malta. B’hekk l-artikolu 14 tal-istess Konvenzjoni li jipprojbixxi d-diskriminazzjoni bbażata fuq is-sess għall-ewwel darba f’Malta sar part mill-qafas legali.

Ftit wara, b’inizjattivi dak iż-żmien ta’ Louis Galea Ministru tal-Politika Soċjali, il-Gvern biddel il-Kostituzzjoni biex id-dritt għall-ugwaljanza bejn l-irġiel u n-nisa jiġi rikonoxxut bħala dritt fondamentali. B’hekk l-ebda liġi u l-ebda awttorità ma setgħet aktar tiddiskrimina kontra l-mara.

Dan fetaħ it-triq biex ġiet riformata mill-qiegħ il-liġi tal-familja bis-saħħa ta’ konsultazzjoni wiesgħa imnedija b’Whita Paper SĦAB INDAQS FIŻ-ŻWIEĠ. Dan wassal biex il-gvern ressaq il-liġi biex minn saħħa u predominanza tar-raġel fiż-żwieġ u fil-familja ngħaddu għal tmexxija flimkien indaqs bejn il-mara u r-raġel. Il-liġi ġabet ugwaljanza kemm fil-liġi tal-propjetà kif ukoll fil-liġi tal-persuni. 

Fl-1987 il-Gvern mill-ewwel waqqaf il-Kummissjoni għall-Avvanz tal-Mara u aktar tard għadda il-liġi – L-Att dwar l-Ugwaljanza bejn Irġiel u Nisa (Kap 456) – biex din issir permanenti bl-iskop li fuq bażi ta’ kuljum tgħasses ħalli n-nisa jgawdu fil-milja tagħhom id-drittijiet daqs l-irġiel u biex kull mara jkollha s-saħħa tieħu l-passi ħalli ħadd ma jżeblagħha, inkluż billi l-fastidju sesswali sar reat speċifiku. Din l-ispinta ġabet magħha tibdil fil-liġijiet tax-xogħol, income tax, soċjali u pensjonijiet u liġijiet oħra. 

Imma l-akbar kontribut ta’ Gvern Nazzjonalista għall-ugwaljanza tal-mara kien il-ftuħ beraħ tal-bibien tal-edukazzjoni. Minn Università bi ftit mijiet b’maġġoranza ta’ rġiel Gvernijiet Nazzjonalista bnew Università tal-eluf b’maġġoranza ta’ nisa f’kull qasam ta’ tagħlim u speċjaliżżazzjoni, numru sew minnhom oqsma ġodda.

Fl-istess waqt biddel il-bażi ekonomika mill-qiegħ sabiex ġab setturi ġodda tal-ekonomija fejn il-ħila tal-mara setgħet tibbrilla – is-settur tas-servizzi finanzjarji, l-industrija tal-farmaċewtika u l-mediċini, dik tal-avjazzjoni, servizzi marittimi. Il-gvern kabbar u wessa’ is-servizzi ta’ welfare u wellbeing fl-oqsma soċjali, edukattivi, tas-saħħa u sportivi.

Pass rivoluzzjonarju

Pass ieħor rivoluzzjonarju li minnu il-mara Maltija u Għawdxija gawdiet bla qies kienet is-sħubija ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea. Waħda mir-rebħiet soċjali li kiseb il-gvern b’din is-sħubija kienet li daħħalna parti sħiħa fil-mudell soċjali Ewropew. Dan kien il-mudell l-aktar progressiv fid-dinja, mudell li tal-Labour iġġieldu bil-kbir biex ma nsirux parti minnu. Tiftakru? Kien hawn fejn il-mara ma stenniet lil ħadd u uriet il-ħila u l-intelliġenza tagħha billi b’ottiżmu, kuraġġ u avventuriżmu ħatfet l-opportunitajiet kollha li offriet l-Ewropa – fl-edukazzjoni, fil-kultura, fix-xjenza, fl-iskambji fil-businesses, universitajiet u kull settur tal-ħajja.

Dan biex niftakru ftit li l-progress veru favur il-mara ġabuh Gvernijiet Nazzjonalisti kontra l-perċezzjoni żbaljata ta’ ħafna, frott propoganda qarrieqa, li dan kien biss frott tal-Labour. Fl-aħħar snin il-Gvern Laburista, wara l-istorja tal-mistħija fis-sebgħinijiet u t-tmeninijiet fir-rigward tal-ugwaljanza tal-mara, kompla jibni b’diversi miżuri fuq is-sisien sodi u infrastruttura li bnew il-Gvernijiet Nazzjonalsiti ta’ qabel.

Wasalna fejn suppost? Le, jonqos ħafna x’intejjbu, u dejjem x’ngħassu. Bħalissa qed isir xogħol biex ikollna aktar nisa fil-Parlament. Dan għandu jixpruna lil ħafna nisa u tfajliet biex jieħdu sehem f’kull livell ta’ tmexxija kull fejn ikunu. 

Jien nemmen b’qawwa li aktar kemm ikollna soċjetà fejn in-nisa u l-irġiel ikunu indaqs f’kullox u f’kull ħin aktar ikollna soċjetà b’saħħitha, fil-paċi u fil-ġid.